gedachten over het christenleven
We komen er niet uit!

"Tot de dood ons scheidt" zijn de grote woorden waarmee mensen tot op vandaag de dag in het huwelijk treden en elkaar trouw beloven.
Soms wekt het eigenlijk de indruk slechts een ritueel te zijn, waaraan niet te veel inhoudelijke betekenis moet worden gehecht. Men scheidt er in elk geval niet minder makkelijk om ....

Van christenen zou verwacht mogen worden, dat ze geen loze beloften doen, maar zich ook willen inspannen om die belofte waar te maken. Maar hoe verdrietig dat ook is, het lukt niet altijd.
Als mensen scheiden, komt ook al gauw de vraag aan de orde, of voor die mensen nog huwelijksgeluk in het verschiet ligt, of dat ze hun kansen hebben vergooid.
Voor sommige christenen maakt het niet uit: "Zoek een nieuwe partner en begin opnieuw". Anderen worstelen met de onherroepelijkheid van de trouwbelofte, waardoor je, tenzij de dood je partner wegneemt, maar eens in je leven kunt trouwen. Echtscheiding wordt gezien als een kwaad, dat helaas soms niet te voorkomen is, maar hertrouwen wordt ook als een kwaad gezien - en dat kun je - en moet je dus, in deze visie - voorkomen.
Het lijkt me goed, om niet zomaar iets over hertrouwen na echtscheiding te roepen, maar eerst eens na te gaan, wat er over huwelijk en echtscheiding in de Bijbel gezegd wordt.

Huwelijk en echtscheiding in de Bijbel

Het huwelijk

1. Het huwelijk is door God ingesteld
   Het huwelijk is niet door mensen bedacht, maar door God ingesteld (Genesis 2:18-25): "Daarom zal een man zijn vader en moeder verlaten en zijn vrouw aanhangen, en zij zullen tot één vlees zijn".
   Door het huwelijk wordt een veilige omgeving geschapen waarin man en vrouw ten volle tot ontplooiing kunnen komen, waarin de seksualiteit een veilige en waardige plaats heeft en waarin kinderen de beschutting en liefde vinden die nodig is om volwassen te worden.
   
   
2. Het huwelijk is een verbond
   De Bijbel noemt het huwelijk een verbond (Maleachi 2:16), een wettige verbintenis. Het is duidelijk, dat er eerst sprake is van een verbondssluiting, waarna de seksualiteit als een onderdeel van de onderlinge relatie een plaats kan krijgen.
   De opvatting die nog wel eens gehoord wordt, dat een huwelijk eigenlijk voltrokken wordt als man en vrouw seks hebben, vindt geen grond in de Bijbel. In Exodus 22:16 en Deuteronomium 22:28,29 wordt dit aangemerkt als een zonde, die recht gezet moet worden door een huwelijk.
   
   
3. Omgangsregels in het huwelijk
   Aan elk verbond zitten voorwaarden, waaraan de partners moeten voldoen. Zo is het ook met het huwelijksverbond. Daaruit vloeien gedragsregels voort, waarnaar man en vrouw zich richten. Ze spreken eigenlijk voor zichzelf, maar in elk huwelijk komen periodes voor, waarin het een strijd is om ze in praktijk te brengen. Efeziërs 5:22-33: "Vrouwen, weest aan uw mannen onderdanig ..... Mannen hebt uw vrouw lief ....". De man moet daarom zijn vrouw liefhebben en koesteren alsof ze zijn eigen lichaam is.
   
   
4. De duur van het huwelijk
   Het huwelijk is een instelling voor het leven. Man en vrouw kiezen ervoor om zich de rest van hun leven aan hun partner te wijden.
   
   • Matteüs 19:6; Marcus 10:9: "Wat God heeft samengevoegd, scheide de mens niet …."
     
   • Romeinen 7:2,3: "... aan de man gebonden, zolang hij leeft".
     Dat houdt in, dat als zich tussen man en vrouw problemen voordoen, zij zich inspannen om die problemen op te lossen. Ze mogen wederzijds leren elkaar lief te hebben: ".....zodat zij de jonge vrouwen opwekken man en kinderen lief te hebben ...." (Titus 2:3,4)

1. De scheidbrief
   Al is het huwelijk een instelling voor het leven, er komen situaties voor, waarin de onderlinge relaties zo vertroebeld zijn, dat men er niet uitkomt en besluit om uit elkaar te gaan.
   • Dat echtscheiding ook onder de Israëlieten bekend was, blijkt uit het feit, dat er voor priesters een verbod was om een verstotene te huwen (Leviticus 21:14).
   • Echtscheiding was bij wet geregeld (Deuteronomium 24:1-4).
   De oorzaak die tot echtscheiding kon leiden was als volgt omschreven: "als hij haar geen genegenheid toedraagt, omdat hij iets onbehoorlijks aan haar gevonden heeft". Hierbij gaat het niet om overspel, want daarop was een andere sanctie van toepassing (zie onder).
   Het "onbehoorlijke" zou kunnen zijn dat het vermoeden rees, dat z'n vrouw niet als maagd het huwelijk was ingegaan, maar het zou ook kunnen aanduiden, zoals in Deuteronomium 24:3, dat er een andere aanleiding kan zijn, waardoor de liefde bekoeld is en hij een afkeer van haar gekregen heeft en ze (alleen) in zijn ogen onbehoorlijk of aanstootgevend is. In de rabbijnse geschriften worden heel triviale redenen genoemd die aanleiding kunnen zijn tot het geven van een scheidbrief – zoals het laten aanbranden van de melk.
   De scheidbrief maakte, dat het huwelijk niet door een onbezonnen gesproken woord ontbonden werd, maar dat de scheiding een vrijwillige en goed overwogen daad zou zijn.
   Bovendien bood de scheidbrief de vrouw bescherming, daar ze duidelijk maakte, dat de scheiding niet haar schuld was; de brief pleitte de vrouw vrij en liet zo de weg tot een eventueel nieuw huwelijk open.
   
   
2. Overspel en echtscheiding
   De oudtestamentische wet pakte overspel radicaal aan. Het was geen aanleiding tot echtscheiding maar tot een veel strengere straf: de doodstraf!
   Deze straf kon op verschillende manieren voltrokken worden:
   • steniging indien de vrouw verloofd was (Deuteronomium 22:23,24)
   • verbranding als 't de dochter van een priester was (Leviticus 21:9)
   • ophanging/wurging als 't een getrouwde vrouw was (Leviticus 20:10).
   Voor het vermoeden van overspel was een aparte regeling in het leven geroepen (Numeri 5).
   
   Of deze doodstraf altijd werd voltrokken is de vraag. In het Nieuwe Testament hebben we in elk geval een voorbeeld dat de wet omzeild werd (Jozef/Maria), terwijl in een andere situatie de Heer vergeving schenkt (Johannes 8).
   In het Oude Testament is er minstens één voorbeeld van dat de straf niet werd voltrokken en de overtreders, David in de geschiedenis met Bathseba, vergeving geschonken werd.
   Verder zien we in de geschiedenis van de profeet Hosea hoe hij zijn overspelige vrouw blijft liefhebben en op Gods bevel haar overspel vergeeft en het huwelijk en nieuwe start krijgt.
   Tenslotte zien we bij zowel Jesaja (Jesaja 50) als Jeremia (Jeremia 3) dat de geschiedenis van Hosea en zijn vrouw model staat voor de relatie tussen Israël en God. Ondanks het overspel van Israël wordt dit huwelijk niet ontbonden door de terechtstelling van de overspelige, maar door een scheidbrief. En het wonderlijke is, dat dit huwelijk ook weer hersteld wordt, hoewel de overspelige vrouw Israël vele minnaars gehad heeft.
   Ik denk daarom, dat de wetten van Israël in de eerste plaats duidelijk willen maken welke waarde en betekenis God aan het huwelijk hecht. Het wordt gesloten om tot de dood van één van beide partners te duren. En wie daaraan tornt, maakt zichzelf des doods schuldig, zoals trouwens met elke zonde die we doen.
   
   In elk geval is duidelijk, dat door overspel het huwelijk als beëindigd kan worden beschouwd, alsof de (overspelige) partner overleden is. Dit laat natuurlijk onverlet, dat er ook nog de mogelijkheid van berouw en vergeving en herstel van de relatie mogelijk kunnen zijn.
   
   
3. De verstotene was vrij om te trouwen.
   De scheidbrief ontbond het huwelijk definitief; even effectief als wanneer de man gestorven was. Eenmaal hertrouwd was de weg naar de eerste echtgenoot definitief afgesloten (Deuteronomium 24:4).
   
   
4. Laatste optie
   Al is er een regeling voor de echtscheiding getroffen, het is niet een weg waar God blij mee is. Hij haat de echtscheiding (Maleachi 2:16). Het kan dus ook voor ons pas een laatste optie zijn, als alle inspanningen om tot een goede relatie te komen gefaald hebben.

1. Overspel de enige reden voor echtscheiding?
   Jezus lijkt echtscheiding om andere redenen dan overspel in het geheel niet toe te staan (Matteüs 5:31,32; 19:7-9). Hij verklaart de instelling in Deuteronomium met de woorden: "met het oog op de hardheid van uw hart".
   Sommigen lezen de verklaring van Jezus als volgt: echtscheiding is alleen toegestaan in het geval er overspel gepleegd is, maar dan nog alleen, omdat wij zo slecht zijn in het vergeven. Natuurlijk komt het voor, dat er vergeving en herstel volgen op overspel, maar de scheidbrief was niet voorgeschreven in gevallen van overspel, al zal ze daar wel eens voor gebruikt zijn.
   De verklaring van Jezus' woorden moet m.i. gezocht worden in de context van de mozaïsche woorden.
   De scheidbrief wordt daar veel meer gezien als een bescherming voor de vrouw. De man werd gedwongen een weloverwogen besluit te nemen. Het huwelijk hoefde niet voort te duren als de man geen liefde meer kon opbrengen voor zijn vrouw en het gevaar bestond dat hij met harde hand over haar zou gaan heersen. En bovendien werd met het oog op haar toekomst, de naam van de vrouw gezuiverd van het vermoeden van kwaad.
   
   
2. De trouwbelofte is niet goedkoop
   Maar hoe het ook verklaard moet worden, het is niet goed voor te stellen, dat Jezus de instelling van Mozes verwerpt. Hij vervangt de mozaïsche wet niet door een zwaardere^noot). Maar tegenover mensen die met het grootste gemak om allerlei flutredenen Gods beginselen aan de kant schuiven, beklemtoont Hij de oorspronkelijke bedoelingen van God: volmaakte mensen in een volmaakte wereld. Daarom moeten we niet lichtzinnig met Gods instellingen omgaan.
   M.i. geeft Jezus aan, dat bij huwelijksproblemen het huwelijksbeginsel heel zwaar moet wegen. Zo zwaar, dat er eerst gezocht wordt naar wegen om de problemen op te lossen, dat er alles aan gedaan wordt om te komen tot een goede huwelijksrelatie, voordat de toevlucht genomen wordt tot de "oplossing" die de scheidbrief aanreikt.
   Paulus noemt echtscheiding als iets dat gelovigen trachten te voorkomen (1 Korintiërs 7:10-16), hoewel dat niet altijd mogelijk is.

Echtscheiding noodzakelijk?

Er zijn in het licht van de wetgeving enkele redenen aan te voeren, dat er soms tot echtscheiding kan of moet worden overgegaan.

1. Overspel
   Door overspel (van de man of van de vrouw) wordt een huwelijk feitelijk ontbonden. De overspelige wordt door de wet feitelijk dood verklaard. Dat er in geval van overspel ook vergeving kan zijn, moge waar zijn, maar dat is iets, dat we moeilijk kunnen eisen van de bedrogen partner.
   
   
2. Geweld
   Wanneer de man zijn vrouw mishandelt, schendt hij de instellingen van het huwelijk (andersom ook, natuurlijk). Niemand kan van iemand die mishandeld en (met de dood) bedreigd wordt, verlangen, bij zijn of haar partner te blijven.
   
   
3. Incest
   Buiten wat hierboven bij 'overspel' gezegd is, geldt dat bij incest de situatie nog moeilijker wordt. Want al zou de vrouw haar man kunnen vergeven dat hij seksuele omgang met een andere vrouw had – zou zij als moeder niet moeten kiezen voor het kind / de kinderen, die slachtoffer zijn en als zwakste partij in bescherming genomen dienen te worden?

De Bijbel over hertrouwen

In het Oude Testament was hertrouwen na een echtscheiding geregeld door de wet. Een vrij eenvoudige regel, zoals we zagen. Weliswaar kwamen man en vrouw het huwelijksverbond niet na, maar als ze dan uiteindelijk uit elkaar gingen, was de verlaten partij ook werkelijk vrij van haar (of zijn?) partner. Over de wegsturende partij wordt niet met zoveel woorden gesproken....
De diverse gedeelten in het Nieuwe Testament lijken moeilijker; ze worden in elk geval door sommigen zo uitgelegd, dat de oudtestamentische instelling feitelijk herroepen wordt.

De meeste christenen zijn wel geneigd om als er echtscheiding heeft plaats gevonden omdat één der partners overspel gepleegd heeft, de bedrogen partner de vrijheid tot hertrouwen te geven. Maar er zijn er ook, die onverkort vasthouden aan de idee, dat alleen weduwen en weduwnaars voor een tweede keer mogen trouwen.
Men concludeert dan uit de woorden van de Heer Jezus (Matteüs 19:7-9; Lucas 16:18; Marcus 10:2-12), dat hertrouwen na echtscheiding altijd verboden is.
Hierboven is al aangegeven, dat de uitspraken van Jezus, die veeleer bedoeld zijn als een waarschuwing voor hen, die de instelling van het huwelijk bagatelliseren, refereren aan Gods oorspronkelijke plan en gezien kunnen worden als een weergave van de ideale situatie.
Maar in een ideale situatie komen geen overspel, geweld en verwaarlozing etcetera voor. En andere teksten laten zien, dat er wel degelijk rekening gehouden wordt met het feit dat we leven in een gebroken wereld en met de zwakheid van ons menselijke hart. De Samaritaanse, die een aantal keren weduwe is en/of een aantal keren door een man verlaten is wordt door Jezus liefdevol benaderd (Johannes 4); voor mensen die hun huwelijk hebben zien of doen stranden, geeft God ook aanwijzingen hoe ze nu verder moeten.

De woorden van Paulus (1 Korintiërs 7:10-16, vgl. 7:39) worden soms ook zo uitgelegd als zou Paulus hertrouwen in alle gevallen verbieden. Maar heeft Paulus dat bedoeld? Is het hem er niet meer om bedoeld om degenen die met vragen rond en problemen in hun huwelijk worstelen of geworsteld hebben een handreiking te doen?
Uitgangspunt is de instelling van het huwelijk (7:10,11). De Heer heeft bedoeld dat man en vrouw elkaar niet zullen verlaten. De tussenzin van Paulus over de situatie als dit toch gebeurd is, behoort niet tot het goddelijke bevel, maar is een advies van Paulus. Dit advies: blijf ongetrouwd, dat hij overigens vaker geeft (zie ook ), komt voort uit zijn passie voor de evangelieverkondiging, die naar zijn idee bevorderd zou worden als niet zovelen door hun huwelijksverplichtingen daarin geremd zouden worden (vgl. 1 Korintiërs 7:28, 32-35).
Maar heeft dit advies ook de bindendheid van een gebod? Of is enige nuancering wel op z'n plaats? Ik meen, dat Paulus die even later zelf aanbrengt.

De woorden van Paulus (1 Korintiërs 7:10-16) worden ook wel zo gelezen, dat alleen als een gelovige door een ongelovige partner verlaten wordt, de broeder of zuster niet langer gebonden is aan de trouwbelofte. Maar ik denk eerder, dat er een algemene opmerking gemaakt wordt in de lijn van de goddelijke wetgeving: degene die verlaten is, is vrij van zijn/haar partner. En dat geldt ook, als de reden van de scheiding alleen gelegen is in het feit, dat degene die verlaten wordt, gelovig geworden is. Die zou kunnen denken: nu moet ik extra liefde tonen aan mijn partner om hem/haar zo te winnen voor Christus. Maar als die partner vastbesloten blijkt en niet wenst samen te wonen (in gehuwde staat) met een gelovige, dan is de broeder of zuster vrij en hoeft hij of zij zich niet schuldig te voelen.
Paulus' woorden in 1 Korintiërs 7:27,28 laten m.i. ook deze ruime interpretatie toe. Er worden twee situaties tegenover elkaar gezet: "Bent u aan een vrouw gebonden? Hebt u geen vrouw (Statenvertaling)? Of: Hebt u geen vrouw meer (NBG 1951)? In beide gevallen wordt raad gegeven.
Maar een vertaling die dichter bij de Griekse tekst van Paulus blijft, zou kunnen zijn: "Hebt u een vrouw? Zoek geen scheiding (Grieks:lusis). Bent u gescheiden (Grieks: luo)? Zoek geen vrouw. Maar ook als u wel trouwt, doet u daarmee geen kwaad". Alsof hij zeggen wil: "Het gaat wel in tegen Gods oorspronkelijke plan, maar wie in oprechtheid geen schuld draagt aan de scheiding, hoeft zich ook bij hertrouwen niet schuldig te voelen".

Tot slot merk ik nog op, dat het voor sommigen verschil uitmaakt, of iemand gescheiden is voordat hij / zij tot geloof kwam of nadat hij / zij christen is geworden. God zou je leven voordat je christen werd niet meetellen. Eerlijk gezegd heb ik daarvoor niet direct een aanknopingspunt in de Bijbel kunnen vinden.

Hoe te handelen?

Wie om wat voor reden dan ook gescheiden is, mag niet gezien en behandeld worden als 'n minderwaardige persoon. Het is al triest genoeg als een relatie zo moeizaam verloopt of stuk gaat. Sommigen zijn slachtoffer van de omstandigheden of van de keuze van hun partner. En daarbij: ook wij zijn zwak en het is niet vanzelfsprekend dat wij niet in een dergelijke situatie terecht gekomen zijn (1 Korintiërs 10:12).

Het is begrijpelijk dat iemand die het huwelijk als moeizaam ervaart, verlangt naar een situatie die minder zwaar lijkt. En als je alleen staat in moeilijke omstandigheden kunnen je gevoelens soms je geweten en verstand overstemmen. Toch geeft God niet voor niets in Zijn Woord aan hoe Hij het huwelijk bedoeld heeft en waar wij naar zouden moeten streven.
Daarom kunnen we zeggen dat echtscheiding niet Gods verlangen voor het huwelijk is. Hij wil graag dat twee mensen die voor elkaar gekozen hebben die belofte nakomen en er samen met Hem aan werken om goede echtgenoten voor elkaar te zijn. Dat moeten we leren. Welke stappen heeft degene die een echtscheiding overweegt met zijn / haar partner al ondernomen om te leren op een goede manier met elkaar om te gaan? Is het pastoraat uit de eigen kerk al ingeschakeld? Is er over gedacht om een relatietherapeut in de arm te nemen?

Er zijn situaties waarin het onoverkomelijk is, dat een huwelijk eindigt met een scheiding. Maar zelfs dan wil God door zijn liefde en genade door de moeilijke perioden heen helpen en voorzien in onze behoeften, mits wij verlangen in de waarheid te wandelen. Daarom willen we iedereen die met huwelijksproblemen kampt stimuleren om samen met de pastoraal verantwoordelijken uit de kerk te zoeken naar de weg, die God met hem / haar wil gaan.

Op de vraag of echtscheiding of hertrouwen bijbels gezien in een specifiek geval is toegestaan, kan door een hulpverlener moeilijk antwoord gegeven worden. Die hoort immers dikwijls maar één kant van het verhaal.
En speelt er misschien op de achtergrond mee, dat één van beide partners in het verborgene van zijn / haar gedachten al bezig is met een ander? Het is aan de plaatselijke kerk en haar oudsten om de persoon in kwestie te helpen Gods weg in dezen te vinden.
Het ware te wensen, dat in zulke zaken vaker en eerder om raad gevraagd werd bij de oudsten of ouderlingen van de gemeente. Maar ook, dat er met meer kennis en kundigheid pastorale hulp werd aangeboden!

Overigens lijkt het me, nog afgezien van wat de Bijbel zegt, raadzaam om terughoudend te zijn als het gaat om hertrouwen na scheiding. Het is immers al te gemakkelijk om bij een slecht huwelijk slechts één partner als de schuldige aan te wijzen.
En zelfs als dat wel zo is, dan zijn de gevoelens van de partner dikwijls zo beschadigd, dat het heel moeilijk is, om een goede relatie aan te gaan. Op z'n minst is er tijd nodig om dingen te verwerken en een nieuwe stabiliteit te vinden, voordat er aan een nieuwe relatie gedacht wordt.
Doordat velen een nieuwe relatie beginnen zonder eerst zelf klaar gekomen te zijn met hun gekrenkte gevoelens, lopen veel van dergelijke relaties op een teleurstelling en een nieuwe scheiding uit.

naar boven